کد مطلب:290 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:254
احکام ودیعه (امانت)
امانتداری از اموری است كه در شریعت مقدّس اسلام مورد تاكید قرار گرفته است و خداوند متعال آن را از اسباب رستگاری و نشانه های مؤمن می داند و می فرماید: «مؤمنان كسانی هستند كه امانتدار هستند و به عهد خویش وفا می كنند.»(1)
و در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه: «هیچ عذری برای هیچ كس در ترك سه امر نیست; ادای امانت به برّ و فاجر، وفای به عهد برای برّ و فاجر و نیكی به والدین، برّ باشند یا فاجر.»(2)
(مسأله 2656) ودیعه عقدی است جایز كه به موجب آن شخص مال خود را به دیگری می سپارد تا آن را مجاناً نگهداری كند، بنابراین اگر انسان مال خود را به كسی بدهد و بگوید: «نزد تو امانت باشد» و او هم قبول كند یا بدون این كه حرفی بزنند صاحب مال بفهماند كه مال را برای نگهداری به او می دهد و او هم به قصد نگهداری كردن بگیرد، باید به احكام ودیعه و امانتداری كه بعد گفته می شود عمل نمایند.
(مسأله 2657) امانتدار و امانتگذار، باید بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالی را پیش بچّه یا دیوانه به امانت بگذارد یا دیوانه و بچّه، مالی را پیش كسی امانت بگذارند، صحیح نیست.
(مسأله 2658) اگر از بچّه یا دیوانه چیزی را به نحو امانت قبول كند، باید آن را به صاحب آن بدهد و اگر آن چیز مال خود بچّه یا دیوانه باشد، باید به ولیّ او برساند و چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد، ولی اگر برای این كه مال از بین نرود آن را از بچّه گرفته باشد، چنانچه در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد ضامن نیست.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مؤمنون(23):8.
2 ـ وسائل الشیعة،كتاب الودیعة، باب 2 از ابواب «احكام الودیعة»، حدیث 1،ص222.
[445]
(مسأله 2659) كسی كه نمی تواند امانت را نگهداری نماید، بنابر احتیاط واجب نباید آن را قبول كند، ولی اگر صاحب مال در نگهداری آن عاجزتر باشد و كسی هم كه آن را بهتر حفظ كند نباشد، این احتیاط واجب نیست.
(مسأله 2660) اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه برای نگهداری مال او حاضر نیست، چنانچه او مال را بگذارد و برود و این شخص مال را برندارد و آن مال تلف شود، كسی كه امانت را قبول نكرده ضامن نیست، ولی احتیاط مستحب آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهداری نماید.
(مسأله 2661) كسی كه چیزی را امانت می گذارد هر وقت بخواهد می تواند آن را پس بگیرد، و كسی هم كه امانت را قبول می كند هر وقت بخواهد می تواند آن را به صاحب آن برگرداند.
(مسأله 2662) اگر انسان از نگهداری امانت منصرف شود، باید هر چه زودتر مال را به صاحب آن یا وكیل یا ولیّ صاحبش برساند، یا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهداری مال نیست، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد، چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2663) كسی كه امانت را قبول می كند، اگر برای نگهداری آن جای مناسبی نداشته باشد، باید جای مناسب تهیّه نماید و به گونه ای آن را نگهداری كند كه مردم نگویند در امانت خیانت كرده و در نگهداری آن كوتاهی نموده است، و اگر در جایی كه مناسب نیست بگذارد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2664) كسی كه امانت را قبول می كند، اگر در نگهداری آن كوتاهی نكند و زیاده روی هم ننماید و اتّفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست ولی اگر به اختیار خود آن را در جایی بگذارد كه گمان می رود ظالمی بفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود باید عوض آن را به صاحب مال بدهد، مگر آن كه جایی محفوظ تر از آن نداشته باشد و نتواند مال را به صاحب آن یا به كسی كه بهتر آن را حفظ می كند برساند، كه در این صورت ضامن نیست.
(مسأله 2665) اگر امانتدار بترسد مال امانت نزد او از بین برود یا به سرقت برده شود، چنانچه بتواند باید امانت را به صاحب آن یا وكیل او رد نماید، و چنانچه دسترسی به آنها نداشته باشد، باید آن را به حاكم شرع بدهد تا برای صاحب مال حفظ نماید و اگر
[446]
حاكم شرع نباشد یا دسترسی به او نداشته باشد، باید آن را نزد شخص امینی كه قدرت حفظ آن را دارد به امانت بگذارد.
(مسأله 2666) اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معیّن كند و به كسی كه امانت را قبول كرده بگوید: «باید مال را در این جا حفظ كنی و اگر احتمال هم بدهی كه از بین برود نباید آن را به جای دیگر ببری»، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آن جا از بین برود، هر چند بداند چون آنجا در نظر صاحب مال برای حفظ بهتر بوده گفته است كه نباید از آنجا بیرون برده شود، نمی تواند آن را به جای دیگر ببرد، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود ضامن است; و همچنین اگر نداند كه به چه جهت خواسته كه به جای دیگر برده نشود، چنانچه به جای دیگر ببرد و تلف شود احتیاط واجب آن است كه عوض آن را بدهد.
(مسأله 2667) اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معیّن كند ولی به كسی كه امانت را قبول كرده نگوید كه: «آن را به جای دیگر نبر»، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بین برود، باید آن را به جای دیگری كه مال در آنجا محفوظ تر است ببرد، و چنانچه مال در جای اوّل تلف شود ضامن است، مگر آن كه صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد كه در این صورت كسی كه امانت را قبول كرده ضامن نیست.
(مسأله 2668) اگر صاحب مال دیوانه شود، كسی كه امانت را قبول كرده باید فوراً امانت را به ولیّ او برساند و یا به ولیّ او خبر دهد، و اگر بدون عذر شرعی مال را به ولیّ او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2669) اگر صاحب مال بمیرد، ا مانتدار باید مال را به وارث او برساند یا به وارث او خبر دهد، و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، ضامن است ولی اگر برای آن كه می خواهد بفهمد كسی كه می گوید: «من وارث میّت هستم» راست می گوید یا نه، یا میّت وارث دیگری نیز دارد یا نه، مال را ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، ضامن نیست.
(مسأله 2670) اگر صاحب مال بمیرد و چند وارث داشته باشد، كسی كه امانت را قبول كرده باید مال را به همه ورثه بدهد، یا به كسی بدهد كه همه آنان گرفتن مال را به او واگذار كرده اند، پس اگر بدون اجازه دیگران تمام مال را به یكی از ورثه بدهد، ضامن سهم دیگران است.
[447]
(مسأله 2671) اگر كسی كه امانت را قبول كرده بمیرد یا دیوانه شود، وارث یا ولیّ او باید هر چه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد، یا امانت را به او برساند.
(مسأله 2672) اگر امانتدار نشانه های مرگ را در خود ببیند، چنانچه ممكن باشد باید امانت را به صاحب آن یا وكیل او برساند و اگر ممكن نباشد، باید آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسی نداشته باشد، باید به گونه ای عمل نماید كه اَقرب به حفظ مال و رسیدن آن به صاحبش باشد.
(مسأله 2673) اگر امانتدار نشانه های مرگ را در خود ببیند و به وظیفه ای كه در مسأله پیش گفته شد عمل نكند، چنانچه آن امانت از بین برود، باید عوض آن را بدهد، اگرچه در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد و بیماری او خوب شود، یا بعد از مدّتی پشیمان شود و وصیّت كند.
(مسأله 2674) مالی كه رهن یا عاریه یا اجاره شده و یا به مضاربه گذاشته شده است، در دست طرف معامله امانت بوده و باید در حفظ آن كوشا باشد.
(مسأله 2675) اگر مالی را سیل یا دزد ببرد و بعد به دست كسی بیفتد یا در اثر اشتباه در نقل و انتقال و یا اشتباه در معامله و نظایر آن به دست كسی بیفتد، آن فرد باید به نحو امانت از آن نگهداری نماید و آن را به دست مالك یا وكیل او برساند ویا به آنها اطّلاع دهد; همچنین است اگر كسی مال گمشده ای را پیدا كند و یا مالی را كه در معرض تلف و نابودی است به دست آورد.
(مسأله 2676) اگر كافر غیر حربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد، حفظ امانت و ردّ آن به صاحبش هنگام مطالبه واجب است و در صورتی كه كافر حربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد، بنابر احتیاط واجب باید هنگام مطالبه آن را به صاحبش تحویل دهد.
(مسأله 2677) اگر كسی امانتداری خود را انكار نماید یا آن را قبول كند ولی مدّعی تلف شدن یا ردّ آن به صاحبش شود، چنانچه طرف بیّنه ای نداشته باشد، ادّعای او با قسم قبول می شود; همچنین است در صورتی كه دو طرف تلف شدن امانت را نزد امانتدار قبول داشته باشند، ولی امانتگذار مدّعی كوتاهی و یا تعدّی امانتدار در مال امانت شود.
(مسأله 2678) امانتدار غیر از حفاظت نمی تواند در امانت تصرّفی كند یا از آن منتفع
[448]
شود، مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانتگذار و در غیر این صورت ضامن است.
(مسأله 2679) امانتدار باید عین مالی را كه گرفته به همان حالی كه هنگام بازگرداندن موجود است برگرداند، و نسبت به عیب و نقصی كه در آن به وجود آمده و مربوط به امانتدار نیست، ضامن نیست.
(مسأله 2680) مخارجی كه امانتدار با اجازه امانتگذار برای حفظ مال كرده است و نیز مخارجی كه برای باز گرداندن مال لازم است، به عهده امانتگذار است.
و در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه: «هیچ عذری برای هیچ كس در ترك سه امر نیست; ادای امانت به برّ و فاجر، وفای به عهد برای برّ و فاجر و نیكی به والدین، برّ باشند یا فاجر.»(2)
(مسأله 2656) ودیعه عقدی است جایز كه به موجب آن شخص مال خود را به دیگری می سپارد تا آن را مجاناً نگهداری كند، بنابراین اگر انسان مال خود را به كسی بدهد و بگوید: «نزد تو امانت باشد» و او هم قبول كند یا بدون این كه حرفی بزنند صاحب مال بفهماند كه مال را برای نگهداری به او می دهد و او هم به قصد نگهداری كردن بگیرد، باید به احكام ودیعه و امانتداری كه بعد گفته می شود عمل نمایند.
(مسأله 2657) امانتدار و امانتگذار، باید بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالی را پیش بچّه یا دیوانه به امانت بگذارد یا دیوانه و بچّه، مالی را پیش كسی امانت بگذارند، صحیح نیست.
(مسأله 2658) اگر از بچّه یا دیوانه چیزی را به نحو امانت قبول كند، باید آن را به صاحب آن بدهد و اگر آن چیز مال خود بچّه یا دیوانه باشد، باید به ولیّ او برساند و چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد، ولی اگر برای این كه مال از بین نرود آن را از بچّه گرفته باشد، چنانچه در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد ضامن نیست.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مؤمنون(23):8.
2 ـ وسائل الشیعة،كتاب الودیعة، باب 2 از ابواب «احكام الودیعة»، حدیث 1،ص222.
[445]
(مسأله 2659) كسی كه نمی تواند امانت را نگهداری نماید، بنابر احتیاط واجب نباید آن را قبول كند، ولی اگر صاحب مال در نگهداری آن عاجزتر باشد و كسی هم كه آن را بهتر حفظ كند نباشد، این احتیاط واجب نیست.
(مسأله 2660) اگر انسان به صاحب مال بفهماند كه برای نگهداری مال او حاضر نیست، چنانچه او مال را بگذارد و برود و این شخص مال را برندارد و آن مال تلف شود، كسی كه امانت را قبول نكرده ضامن نیست، ولی احتیاط مستحب آن است كه اگر ممكن باشد آن را نگهداری نماید.
(مسأله 2661) كسی كه چیزی را امانت می گذارد هر وقت بخواهد می تواند آن را پس بگیرد، و كسی هم كه امانت را قبول می كند هر وقت بخواهد می تواند آن را به صاحب آن برگرداند.
(مسأله 2662) اگر انسان از نگهداری امانت منصرف شود، باید هر چه زودتر مال را به صاحب آن یا وكیل یا ولیّ صاحبش برساند، یا به آنان خبر دهد كه حاضر به نگهداری مال نیست، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد، چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2663) كسی كه امانت را قبول می كند، اگر برای نگهداری آن جای مناسبی نداشته باشد، باید جای مناسب تهیّه نماید و به گونه ای آن را نگهداری كند كه مردم نگویند در امانت خیانت كرده و در نگهداری آن كوتاهی نموده است، و اگر در جایی كه مناسب نیست بگذارد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2664) كسی كه امانت را قبول می كند، اگر در نگهداری آن كوتاهی نكند و زیاده روی هم ننماید و اتّفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست ولی اگر به اختیار خود آن را در جایی بگذارد كه گمان می رود ظالمی بفهمد و آن را ببرد، چنانچه تلف شود باید عوض آن را به صاحب مال بدهد، مگر آن كه جایی محفوظ تر از آن نداشته باشد و نتواند مال را به صاحب آن یا به كسی كه بهتر آن را حفظ می كند برساند، كه در این صورت ضامن نیست.
(مسأله 2665) اگر امانتدار بترسد مال امانت نزد او از بین برود یا به سرقت برده شود، چنانچه بتواند باید امانت را به صاحب آن یا وكیل او رد نماید، و چنانچه دسترسی به آنها نداشته باشد، باید آن را به حاكم شرع بدهد تا برای صاحب مال حفظ نماید و اگر
[446]
حاكم شرع نباشد یا دسترسی به او نداشته باشد، باید آن را نزد شخص امینی كه قدرت حفظ آن را دارد به امانت بگذارد.
(مسأله 2666) اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معیّن كند و به كسی كه امانت را قبول كرده بگوید: «باید مال را در این جا حفظ كنی و اگر احتمال هم بدهی كه از بین برود نباید آن را به جای دیگر ببری»، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آن جا از بین برود، هر چند بداند چون آنجا در نظر صاحب مال برای حفظ بهتر بوده گفته است كه نباید از آنجا بیرون برده شود، نمی تواند آن را به جای دیگر ببرد، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود ضامن است; و همچنین اگر نداند كه به چه جهت خواسته كه به جای دیگر برده نشود، چنانچه به جای دیگر ببرد و تلف شود احتیاط واجب آن است كه عوض آن را بدهد.
(مسأله 2667) اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معیّن كند ولی به كسی كه امانت را قبول كرده نگوید كه: «آن را به جای دیگر نبر»، چنانچه امانتدار احتمال دهد كه در آنجا از بین برود، باید آن را به جای دیگری كه مال در آنجا محفوظ تر است ببرد، و چنانچه مال در جای اوّل تلف شود ضامن است، مگر آن كه صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد كه در این صورت كسی كه امانت را قبول كرده ضامن نیست.
(مسأله 2668) اگر صاحب مال دیوانه شود، كسی كه امانت را قبول كرده باید فوراً امانت را به ولیّ او برساند و یا به ولیّ او خبر دهد، و اگر بدون عذر شرعی مال را به ولیّ او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
(مسأله 2669) اگر صاحب مال بمیرد، ا مانتدار باید مال را به وارث او برساند یا به وارث او خبر دهد، و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، ضامن است ولی اگر برای آن كه می خواهد بفهمد كسی كه می گوید: «من وارث میّت هستم» راست می گوید یا نه، یا میّت وارث دیگری نیز دارد یا نه، مال را ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود، ضامن نیست.
(مسأله 2670) اگر صاحب مال بمیرد و چند وارث داشته باشد، كسی كه امانت را قبول كرده باید مال را به همه ورثه بدهد، یا به كسی بدهد كه همه آنان گرفتن مال را به او واگذار كرده اند، پس اگر بدون اجازه دیگران تمام مال را به یكی از ورثه بدهد، ضامن سهم دیگران است.
[447]
(مسأله 2671) اگر كسی كه امانت را قبول كرده بمیرد یا دیوانه شود، وارث یا ولیّ او باید هر چه زودتر به صاحب مال اطّلاع دهد، یا امانت را به او برساند.
(مسأله 2672) اگر امانتدار نشانه های مرگ را در خود ببیند، چنانچه ممكن باشد باید امانت را به صاحب آن یا وكیل او برساند و اگر ممكن نباشد، باید آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسی نداشته باشد، باید به گونه ای عمل نماید كه اَقرب به حفظ مال و رسیدن آن به صاحبش باشد.
(مسأله 2673) اگر امانتدار نشانه های مرگ را در خود ببیند و به وظیفه ای كه در مسأله پیش گفته شد عمل نكند، چنانچه آن امانت از بین برود، باید عوض آن را بدهد، اگرچه در نگهداری آن كوتاهی نكرده باشد و بیماری او خوب شود، یا بعد از مدّتی پشیمان شود و وصیّت كند.
(مسأله 2674) مالی كه رهن یا عاریه یا اجاره شده و یا به مضاربه گذاشته شده است، در دست طرف معامله امانت بوده و باید در حفظ آن كوشا باشد.
(مسأله 2675) اگر مالی را سیل یا دزد ببرد و بعد به دست كسی بیفتد یا در اثر اشتباه در نقل و انتقال و یا اشتباه در معامله و نظایر آن به دست كسی بیفتد، آن فرد باید به نحو امانت از آن نگهداری نماید و آن را به دست مالك یا وكیل او برساند ویا به آنها اطّلاع دهد; همچنین است اگر كسی مال گمشده ای را پیدا كند و یا مالی را كه در معرض تلف و نابودی است به دست آورد.
(مسأله 2676) اگر كافر غیر حربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد، حفظ امانت و ردّ آن به صاحبش هنگام مطالبه واجب است و در صورتی كه كافر حربی مال خود را نزد مسلمان به امانت بگذارد، بنابر احتیاط واجب باید هنگام مطالبه آن را به صاحبش تحویل دهد.
(مسأله 2677) اگر كسی امانتداری خود را انكار نماید یا آن را قبول كند ولی مدّعی تلف شدن یا ردّ آن به صاحبش شود، چنانچه طرف بیّنه ای نداشته باشد، ادّعای او با قسم قبول می شود; همچنین است در صورتی كه دو طرف تلف شدن امانت را نزد امانتدار قبول داشته باشند، ولی امانتگذار مدّعی كوتاهی و یا تعدّی امانتدار در مال امانت شود.
(مسأله 2678) امانتدار غیر از حفاظت نمی تواند در امانت تصرّفی كند یا از آن منتفع
[448]
شود، مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانتگذار و در غیر این صورت ضامن است.
(مسأله 2679) امانتدار باید عین مالی را كه گرفته به همان حالی كه هنگام بازگرداندن موجود است برگرداند، و نسبت به عیب و نقصی كه در آن به وجود آمده و مربوط به امانتدار نیست، ضامن نیست.
(مسأله 2680) مخارجی كه امانتدار با اجازه امانتگذار برای حفظ مال كرده است و نیز مخارجی كه برای باز گرداندن مال لازم است، به عهده امانتگذار است.